« دين حقيقت و بينش ياري يك تفكر ايلياتي و عشيره‌اي نيست كه براي محاسبات آن راهكاري سنتي بدون دخيل دادن علم و هر آنچه كه در حوزه‌ي نظامنديِ كائنات تعريف دارد در نظر گرفته شود. در واقع هر چقدر كه اشراق و مفاهيم يك تفكر بالاتر باشد، مباحث و گفتمان مربوط به آن نيز تخصصي‌تر و مشكل‌تر مي نماياند. پس ما نمي‌بايست كه مفاهيم را به اندازه‌ي وجود خود پائين بكشيم تا كه به گونه‌اي گردد كه هيچگاه عزم جزم براي بالا كشيدن و سعي براي فهميدن در خود پيدا نكنيم.»
پژوهشنامه ادب حماسی
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 24، پاییز و زمستان 1396، صفحه 69-113
رستم در حماسه های گورانی
آرش اکبری مفاخر
کانون فردوسیِ مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
چکیده
رستم برجسته‌ترین پهلوان ملی در حماسه‌های ایرانی است. نام رستم در اوستا و دین‌کرد نیامده، امّا در چند متن پهلوی اشاره‌ای گذرا به نام وی شده‌است که افزودگی برخی از آن‌ها روشن است. داستان‌های رستم در دوران اشکانی و ساسانی ــ بو‌یژه پایان دوران ساسانی ــ از شهرت برخوردار بوده و در انتقال به دوران اسلامی در دو شاخة شرقی با محوریّت زبان فارسی (- ایران خاوری) و شاخة غربی با محوریّت زبان گورانی (- ایران باختری) گسترش یافته‌است. بررسی نقش و جای‌گاه رستم در ایران باختری موضوع این مقاله است. در سده‌های 4-5 ق.شاهنامة پیروزان در شاخۀ غربی شامل تاریخ اساطیری ایران از کیومرث تا بهمن با داستان‌های فراوانی از رستم بوده‌است. شاهنامه/گردنامةلارجانی نیز در همدان به پیرو شاهنامة پیروزان فراهم آمده‌است. در حماسه‌های گورانی به شاهنامه‌ای منثور اشاره شده که گویاشاهنامة پیروزان بوده‌است. احتمالاً سرچشمة حماسه‌های گورانی به همین شاهنامه و روایت‌های گردنامة لارجانی یا منابع آن‌ها بازمی‌گردد. حماسه‌های گورانی دورة کامل زندگی رستم از تولّد تا مرگ وی را در بردارند. علاوه بر داستان‌های رستم در شاهنامۀ فردوسی، روایات افزوده بر شاهنامه، حماسه‌های پس از شاهنامه، روایت‌های نقّالی و گفتاری داستان‌های ویژه‌ای از رستم همانند رستم و زنون و رستم و زردهنگ آمده که تنها روایت گورانی آن موجود است.
کلیدواژگان: رستم؛ شاهنامه؛ زبان گورانی؛ شاهنامه‌سرایی؛ رستم‌نامه
